­و آن گاه که این حالت بر او ملکه شد، نگار ملکوت در جانش نقش می­بندد و قدس لاهوت برایش تجلی می­کند، کسی که با عالم اعلی انس گرفته باشد بالاترین لذت را خواهد چشید، آنچه سزاوار اوست می­گیرد و سکینه و آرامش به او اضافه می­شود، و بر اوضاع عالم ناسوت مطلع می­شود در حالی که نسبت به اهل آن مهربان است، و سختی دنیا برایش هموار و سنگینی امور دنیا برایش سبک گشته است.

همواره نفس خویش را به ذکر حق مشتاق می­دارد و با یاد خدای سبحان مسرور می­باشد، از دنیا و اهل آن در تعجب است همان گونه که آنان از او در شگفت­اند.

و باید دانست که برترین حرکات نماز و بهترین عبادات روزه است، نافع­ترین نیکی صدقه و پاک­ترین روش­ها تحمل نمودن است، و بیهوده­ترین تلاش جدال است، تا زمانی که انسان توجه به قیل و قال و مناقشه و ستیز دارد هرگز جانش از پلیدی­ها نمی­رهد، بهترین عمل آن است که از نیت خالص سرزند، ریشه­ی همه­ی فضیلت ها حکمت است، معرفت ربوبی و خداشناسی سرآغاز همه چیز است، کلام طیب و اعتقاد درست به سوی او اوج می­گیرد و بالا می­رود و عمل نیک و صالح آن را مدد می­کند.

دروغ و کذب را چه در گفتار و چه در خیال کنار بگذارید تا ملکه­ی صداقت در جان­تان شکل گیرد و خواب­های خوش و رویاهای صادق نصیب تان گردد. لذت ها را در جهت اصلاح طبیعت و ابقاء شخص و نوع بکار گیرید، و نوشیدنی ها را با هوس و شهوت ننوشید بلکه برای بهبودی و مداوا بنوشید.

با هر کس بر طبق عادت و منش او معاشرت کنید. در انفاق کردن دارایی خویش را ملاحظه کنید، برای کمک و مساعدت با مردم کارهایی که خلاف میل­تان است انجام دهید، در آداب شرعی کوتاهی ننمایید و سنت های الهی را بزرگ شمارید، و بر تعبدات دینی مواظبت داشته باشید. این چنین انسانی با خدا پیمان بسته است که راه و روش او این گونه باشد.

والله ولی الذین آمنوا و هو حسبنا و نعم الوکیل

اعیان الشیعه-ج6ص78

استاد سید علی طباطبایی

1- متن طبیعت و سرشت و تار و پود آن در تبدیل و جنبش و دگرگونى است که یک آن آرام ندارد، و در عین حرکت طبیعت وحدت و ثبات صورت و جمال و زیبایى هر موجود طبیعى از آغاز تا انجام در تحت تدبیر متفرد به تجدد امثال محفوظ است .
2- حرکت حبى و تجدد امثال در مطلق ما سوى الله اعم از مفارق و مقارن چه در قوس نزول و چه در قوس صعود جارى است ، بخلاف حرکت جوهرى که اختصاص به عالم طبیعت دارد.
3- حرکت جوهرى ، استکمالى است که لبس فوق لبس و اءیس بعد اءیس است که سرتاسر هویت وجودى عالم طبیعت با حفظ وحدت اتصالى در حرکت و تغییر طولى استکمالى است .
4- نفوس انسانى را بعد از انقطاع از این نشاءه تکامل برزخى است .
5- از حرکت حبى و تجدد امثال و حرکت جوهرى دانسته مى شود که حرکت حیات و وجود است و ما با حرکت و در حرکت و در نظام حرکتیم .
6- اسناد حرکت به واجب تعالى عبارت از فاعلیت به معنى ایجاد تدریجى و اظهار کمال است .
7- متکلم گوید: ((العرض لا یبقى زمانین )) یعنى عرض عالم طبیعت که جسم طبیعى موضوع آنست ؛ و عرفان و حکمت متعالیه و فلسفه نیز با او موافق است ؛ ولکن متکلم عرض را شرط بقاء جوهر مى داند و عارف و حکیم گویند علت محدثه موجودات علت مبقیه آنها نیز هست .
8- حکمت متعالیه گوید: الموجود الطبیعى لا یبقى زمانین ، موجود طبیعى مادى خواه جوهر باشد و خواه عرض ، عارف و نظام بصرى با او موافق اند، و متکلم اشعرى و برخى از معتزله با او فقط در عرض طبیعى موافق اند، ولکن حرکت جوهرى اختصاص به جوهر طبیعى مادى دارد.
9- عارف گوید: ((العرض لا یبقى زمانین ))، و مرادش از این عرض ، صور کلمات وجودیه از عقل اول تا هیولاى نخستین است ، و موضوع این اعراض جوهر معقول به نام صادر اول و نفس رحمانى و رق منشور است ، و این موضوع را بیش از هشتاد اسم است ... متکلم اشعرى و برخى از معتزلى با او در اعراض طبیعى موافق اند، و نظام بصرى در مطلق جواهر و اعراض طبیعى ، و حکمت متعالیه نیز در مطلق جواهر و اعراض طبیعى با عارف موافق است ولکن در جوهرى طبیعى بالاصالة و در عرض بالتبع .
10- تبدل و تجدد در وجود واجب تعالى راه ندارد، تجدد امثال و حرکت در عالم صادق است .
11- اسناد حرکت و تبدل به مافوق طبیعت به لحاظ و نسبت عالم خلق صادر از آنها است که علت با معلولش معیت وجودى دارد.
12- حرکت در جوهر از تجدد امثال نشاءت گرفته است .
13- فصل حقیقى هر موجود وجود است .
حال که فصل حقیقى هر موجود وجود شد و این وجود هم در حرکت و تجدد امثال است پس به بیت بعدى مراجعه بنما و بنگر که حال حضرت مولى در تجلى حرکت جوهرى و تجدد مثال چگونه است . زیرا حرکت یکپارچه حیات و وجود و وحدت و جمال و زیبایى محض است لذا در الهى نامه آن را ((عشق آباد)) نامیده است که نه عاشق را قرار است و نه معشوق را، زیرا هم معشوق ((فاءحببت ان اعرف )) را پیشه خود نموده است و هم عالَمش را تجلى گاه ((کل یوم هو فى شاءن )) قرار داد و هم آدم را بى قرار آفرید

منبع:جلد دوم شرح دفتر دل

پرسش: